Mobbing konusu/meselesi birçok çalışanın motivasyonunu düşürüyor, iş performansını olumsuz etkiliyor ve sonunda kurumların kültürünü, itibarını zedeliyor. İş yerlerinde önceleri görünmez tehlikelerden biri olarak karşımıza çıkan sonra görünür/bilinir hâle gelince büyüyen ve giderek daha da tatsızlaşan mobbing nasıl fark edilir ve yönetilir? Daha da önemlisi, böyle bir sorunun yaşanması nasıl önlenebilir?
Bu yazımda, mobbingin iş hayatındaki etkilerini ve çözüm yollarını ele almak istedim.
Öncelikle, sanıldığından çok daha farklı alanlarda karşılaşabileceğimiz mobing olayının çeşitlerine bir bakalım, sonra önlemlerini irdeleriz. Konu hassas bir konu; nitekim çok hazin neticelere varan bazı mobbing vakalarını yakın geçmişte duyduk, gördük. O yüzden bu yazım özellikle uzun ve detaylı olacak. Yazıyı okurken siz kendiniz hiç mobing yapmadığınızdan veya size hiç mobbing yapılmadığından emin olabilecek misiniz, ayrıca onu da düşünmenizi rica ediyorum.
Dikey Mobbing
Genellikle bir çalışanın kendisine bağlı bir başka çalışana yönelik sistematik baskısı anlamına geliyor.
Yöneticiden çalışana mobbing türlerinden bazıları :
Çalışana sürekli olarak imkansız görevler vermek.
Toplantılarda çalışanın önerilerini -özellikle diğer ekip üylerinin önünde- sürekli küçümseyerek reddetmek.
Çalışanın başarılarını görmezden gelip yalnızca hatalarını vurgulamak gibi…
Dikey mobbing’i sadece yukarıdan aşağıya diye düşünmeyin; aşağıdan yukarıya olması yani çalışanın yöneticisine mobbing yapması da söz konusu olabiliyor.
Bunun da bazı örneklerini verelim:
Ekip içinde bilinçli olarak yöneticiyi itibarsızlaştırmaya yönelik dedikodu yaymak.
Yöneticiye kasıtlı olarak eksik bilgi sunmak.
Yöneticinin otoritesine sürekli meydan okumak gibi…
Yatay Mobbing
Herhangi bir ast-üst ilişkiisi içinde olmayan iki çalışanın aralarında kıskançlık, rekabet veya dışlama gibi nedenlerle gerçekleşen mobbingler:
Çalışanın arkadaşları tarafından ekip projelerinden dışlanması.
Çalışma sırasında kasıtlı olarak yanlış bilgi paylaşılması.
Kişisel hayatıyla ilgili özel bilgilerin alay konusu yapılması.
Psikolojik Mobbing
Daha çok duygusal manipülasyon ve baskı içeriyor.
Çalışanın değersiz hissetmesi için sürekli eleştirilmesi veya “sen bu işi yapabilecek kapasitede misin?” gibi sorular sorulması.
Kişinin özgüvenini kırmak amacıyla aynı işin sürekli tekrar yaptırılması.
Ofiste sessiz bir cezalandırma yöntemi olarak iletişim kurmaktan kaçınmak, görmezden gelmek (sanırım yeni kuşak buna “ghosting” diyor).
Cinsel Mobbing
İstenmeyen, rahatsız edici davranışlar ve imalar bu kategoriye giriyor.
Çalışanla istemediği halde fiziksel temas kurulması veya yakın davranışlarda bulunulması.
Rahatsız edici cinsel şakalar veya ima dolu mesajlar gönderilmesi.
Çalışanın dış görünüşü üzerinden uygunsuz yorumlarda bulunulması.
Dijital Mobbing (Cyber-Mobbing)
Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte dijital platformlar üzerinden gerçekleştirilen mobbing.
Çalışanla ilgili özel bilgilerin ekip içi e-posta veya grup sohbetlerinde paylaşılması.
Sosyal medya veya şirket içi iletişim araçlarında alaycı ya da saldırgan paylaşımlar yapılması.
Kişinin online toplantılarda kasıtlı olarak söz hakkından mahrum bırakılması.
Mobbing ile Nasıl Mücadele Edeceğiz?
Balık baştan kokar misâli, bu konuda da her şey yönetimden başlıyor aslında:
Yönetim perspektifi ve yöneticilere düşen görevler neler olabilir?
Küçük ölçekli şirketlerde “mobbing”in ne olduğunu bilmeyen, dolayısıyla mobbinge maruz kaldığının dahi farkında olmayan o kadar çok insan var ki! Tüm yöneticiler ve çalışanlar için mobbingin ne olduğu, nasıl tanınacağı ve neden önlenmesi gerektiği konusunda eğitimler düzenlenebilir.
Şeffaf ve Açık İletişim Kanalları:
Çalışanlar, herhangi bir mobbing durumunu gizlilik çerçevesinde bildirebilecekleri bir sistem olduğundan emin olmalı örneğin bu amaçla anonim şikayet kutuları veya online platformlar oluşturulabilir
Etik Kurul ve Soruşturma Mekanizması:
Şikayetleri incelemek için bağımsız (ve elbette tarafsız) bir etik kurul oluşturulabilir. Bu kurul, her şikayeti hızlı ve adil bir şekilde değerlendirebilmeli ve inceleme sonrası uygulanacak yaptırımlar herkes için aynı olmalı (burası işin en zor kısımlarından, biliyorum. Hatta “Peki ya genel müdür mobbing yapıyorsa!!” diye sorar gibi olduğunuzu hayal edebiliyorum)
Mobbing’i yapan kişi ne kadar üst düzeyse işin ciddiyeti ve çözülme zorluğu da o kadar büyüdüğünden mobbinge maruz kalanların yani mağdurların şu önerileri kaale almasında fayda var: Yaşananlar tarih, yer ve diğer detaylarıyla bir günlük tutar gibi kaydedilmeli. E-postalar, mesajlar ve toplantı notları gibi somut belgeler toplanabilir. Hatta toplanmalı. Güven duyulan bir üst yönetici, İnsan Kaynakları temsilcisi ya da şirket içinde bir mentor ile yaşananlar paylaşılabilir.
Mobbingi tamamen engelleyemiyor ve fakat işinizden de vaz geçemiyorsanız psikolojik yardım almak yaşananların etkisini hafifletecektir. Ayrıca, hukuki bir süreç başlatmadan önce bir avukata danışarak haklarınızı öğrenmekte fayda var.
Mobbingin en baştan önlenebilmesi için şirket yöneticilerine birkaç önerim:
Kurumsal Çözümler veya Organizasyonel Yaklaşım
Mobbingi açıkça yasaklayan, yaptırımları belirleyen ve şikayet süreçlerini açıklayan bir şirket politikası geliştirebilirsiniz.
Bazen mobbing’i yapan kişi, işinde çok başarılı veya sirketin finansal sonuçlarına önemli katkısı var diye görmezden gelinebiliyor hatta tolere ediliyor. Oysa, bu durum ileride yaşanacak diğer mobbing olaylarının önüne geçilmesini çok daha zorlaştırdığı gibi, uygulanan çifte standartlardan ötürü işler daha da arap saçına dönüşebiliyor.
Çalışan Memnuniyet Anketleri:
Düzenli anketlerle çalışanların yaşadığı gizli krizleri ya da mobbing durumlarını belirleyebilirsiniz. Bu durumu çapraz sorularla ve anonim cevaplarla netleştirebilirsiniz.
Kurum kültüründen faydalanmak… Çalışanların birbirine destek olduğu bir ekip ruhu geliştirmek de bu konuda faydalı olacaktır. Mobbinge tolerans göstermeyen bir kurum kültürü inşa etmeniz için iyi bir ekip ruhunun varlığı önşartların başında geliyor.
Liderlik Eğitimlerine mobbing konusunun entegrasyonu:
Yöneticilere, mobbingin doğrudan ya da dolaylı nedenlerini anlamaları ve buna karşı çözüm yolları üretmeleri için düzenli eğitimler verilebilir. Ben, henüz bu konuyu da barındıran liderlik eğitimine rastlamadım maalesef.
Mentor-Mentee Sistemleri Kurmak:
Özellikle yeni çalışanlar için mentor programları oluşturarak, iş yerinde güvenli bir iletişim kanalı sağlanabilir. (Burada iç mentörlük sisteminden söz ediyorum; yani reklam yapmıyorum).
Çalışan Desteği Programları:
Çalışanlara psikolojik ve hukuki destek sunan bir yardım hattı veya danışmanlık hizmeti sağlanabilirse gerçekten mobbinge karşı ne kadar kararlı olduğunuz çalışanlarınız tarafından daha baştan benimsenmiş olur.
Ödüllendirme ve Tanıma Sistemleri
Mobbinge tolerans göstermeyen liderleri ve ekipleri ödüllendirmek, diğer çalışanlara da örnek teşkil eder. Pozitif davranışları teşvik eden bir ödüllendirme sistemi geliştirilebilir.
Teknolojik Araçların Kullanımı
Çalışan davranışlarını analiz eden yazılımlarla da mobbing riski taşıyan durumlar önceden tespit edebilir diye düşünüyorum. Bu alanda yazılımlar zaten mevcut mu? Bunu bilen veya uygulayan varsa bana da bildirebilirse sevinirim. Şayet geliştirilmediyse, yazılım dünyası için işte yepyeni bir ödev!
Çalışanların mobbing olaylarını güvenle duyurabileceği teknolojik araçlar (mobil uygulamalar vesaire) kullanılabilir.
Sonuç : Mobbing, iş dünyasının sessiz gelişen krizlerinden biri olarak, bireyler üzerinde psikolojik tahribata, kurumlar üzerinde ise derin itibar kayıplarına yol açabiliyor. Ancak, bu sorunun çözümü mümkün. Öncelikle, mobbingin yalnızca “bireysel bir sorun” değil, aynı zamanda buna olanak sağladığı oranda bir “sistem sorunu” olduğunu anlamak gerekir. Etkili bir mücadele, hem bireysel hem de kurumsal düzeyde kararlılık ve bilinçli adımlar gerektiriyor.
Liderlerin empati, adalet ve şeffaflık ilkelerini benimsemesi, çalışanların ise haklarını savunmaktan çekinmemesi, bu sorunun çözümünde kritik öneme sahip. Bunun yanı sıra, kurumların mobbinge karşı sıfır tolerans politikaları benimsemesi ve çalışan refahını bir öncelik haline getirmesi, yalnızca toksik davranışları ortadan kaldırmakla kalmaz; aynı zamanda şirketine daha bağlı, motive ve üretken bir iş gücü yaratır diye düşünüyorum. Çünkü bütün bu olumlu çabalar çalışan motivasyonu konusunda o en kritik faktöre, “GÜVEN” faktörüne hizmet ediyor.
Bu arada yaşanan her mobbing krizi de dünyanın sonu değildir, diğer krizlerde olduğu gibi, doğru yönetildiğinde olumlu bir dönüşüm fırsatı yaratabilir. Mobbingle mücadele, sadece bireyleri korumak için değil, aynı zamanda daha güçlü bir kurum kültürü inşa etmek için bir fırsattır. Sessiz krizleri çözmek, her çalışanın sesinin duyulduğu, güvenin hakim olduğu bir iş ortamı yaratmak aslında sürdürülebilir başarıyı getiren gerçek dönüşümün ta kendisidir.
Yazı Linki: LinkedIn